instalacja: akryl, drewno, płyta MDF, 4 litery pionowe
i 2 poziome, wym. całości: 220 x 800 x 234,5 cm
nr inw. DTZSP/50/a–c; zakup 2005

Geneza powstałej w 1997 pracy Litera Tau rozpina się pomiędzy osobistymi doznaniami autorki a powszechnie uznawaną symboliką znaku krzyża. Realizacja Litera Tau to zbiór sześciu układów czarnych i białych belek dwumetrowej wysokości ułożonych w literę T˙ . Belki naprzemiennie stoją lub leżą na podłodze, tworząc kompozycję otwartą. Jeden z elementów układu zachował oryginalną tonację drewna, wyróżniając się neutralnym charakterem na tle pozostałych obiektów negatywowo-pozytywowych w kolorze i porządku.

Litera Tau występuje w dwóch językach: jest dwudziestą drugą literą alfabetu hebrajskiego (ת ,taw; jednocześnie w tym systemie liczbowym oznacza liczbę 400) i dziewiętnastą literą alfabetu greckiego – (ταύ, Ττ; w systemie liczbowym kultury grecko-rzymskiej oznacza liczbę 300). Pierwotnie hebrajska litera Tau przypominała kształtem znak x lub +, dlatego była używana jako osobisty podpis lub sygnatura – zgodnie z Job 31,35: mój podpis to: moja taw (Biblia, Brytyjskie i Zagraniczne Towarzystwo Biblijne, Warszawa 1975). W piśmie starosynajskim litera ta jest znakiem sądu, pieczęcią i prawem – jako że od niej bierze swój początek słowo Thora – oraz końca i zamknięcia, ponieważ jest ostatnią literą alfabetu hebrajskiego. W Starym Testamencie ta pohebrajska litera symbolizuje wybawienie, w Nowym – ofiarę, ocalenie i miłosierdzie. Znak ten jest również znany jako krzyż egipski ankh, klucz życia oraz łaciński crux commissa oznaczający złączenie.

Znak Tau jest zbudowany z linii poziomej (gr. cheraia), którą podtrzymuje linia pionowa (gr. iota). W pracy Kozłowskiej Tau obrazuje rzeczywistość rozpiętą (napiętą) pomiędzy przecinającymi się liniami (ramionami litery) wyznaczającymi kierunki świata i historii. Artystka wyprowadza znak z kart świętych pism, wielokrotnie przeskalowuje go, zbliżając do rozmiarów elementu architektury, oraz wprowadza w trzeci wymiar przez nadanie mu formy przestrzennego obiektu. Linie litery stając się drewnianymi belkami, materializują się. Maksymalna redukcja detali rzeźbiarskich oraz włączenie czasu jako jednego z elementów konstrukcyjnych to metody pracy Barbary Kozłowskiej, które umożliwiły jej stworzenie tzw. obiektu w procesie, tj. działania rzeźbiarskiego rozciągniętego w czasie i otwartego na aktywność warunków zewnętrznych. Obok surowego materiału, z którego zbudowana jest konstrukcja elementów leżących, i zabezpieczonego przed odkształceniami materiału stojących elementów w pracy Kozłowskiej priorytetowa okaże się wewnętrzna konstrukcja rzeźby. Mówiła artystka o tym rodzaju tworzenia: „Sztuka wizualna wieloznaczna formalnie unieważnia formę rozumianą tradycyjnie i w ten sposób przymusza widza do myślenia kategoriami wewnętrznej konstrukcji obiektu artystycznego” (W kolorze, Galeria Awangarda BWA, Wrocław, 1997). Tym sposobem myślenia nawiąże artystka do postulowanej przez Strzemińskiego i Kobro idei czasoprzestrzennej formy rzeźby. W realizacji Litera Tau Barbara Kozłowska zawarła wszystkie swoje wcześniejsze refleksje nad sztuką oraz rozwiązania wypracowane na poziomie wizualno-semantycznym. Poprzez połączenie idei linii i punktu Litera Tau stała się egzemplifikacją wyrysowanych na osi czasu i przestrzeni stycznych – linii pisma, kierunków historii, linii pytań o przeszłość i konieczności jej kontynuacji, ale również dotyczących absolutu, uniwersum i miejsca człowieka we Wszechświecie. W tworzonych przez Kozłowską przestrzennych obiektach najwyraźniej uwidaczniają się poszukiwania nowych form dla zmaterializowania i upostaciowienia idei linii granicznej – biegnącej niezmiennie pomiędzy tym, co znane i niedefiniowalne. Przetworzony i zmaterializowany przez artystkę znak pisma przybrał formę zredukowanej informacji. Litera Tau, przyjmując postać uprzestrzennionego, architektonicznego tekstu, czy raczej obiektu tekstowego, stała się symbolem myślenia zaczarowanego przez historię i język, a także sygnaturą artystki, która jest świadkiem zarówno ich, jak i własnych zderzeń z nieogarnionym Wszechświatem.

Małgorzata Dawidek Gryglicka